TÜRK MİZİĞİNDEKİ ZİLLİ VE DERİ GERGİLİ ÇALGILAR

TÜRK MİZİĞİNDEKİ ZİLLİ VE DERİ GERGİLİ ÇALGILAR

ØÇağana
Acem diyarında Şîr-î Hûdã isimli bir pehlivan télifi olduğu, ancak Batı Anadoluda benimsendiği söyleniyor. Avrupa bandolarına Mehteran’dan geçmiş olup, “Jingling Johnnie” (Çıngırdayan Coni) veya “Turkish Crescent” (Türk Hilâli) adlarıyla anılan ve Çin Şapkası adı da verilen, çalkalanarak çalınan çıngırak başlı ve süslü uzunca bir tahta ãsã olmaktadır.

ØÇalpãre (Çalpara)
Evliyã Çelebi ismini vermiş, ancak tanımlamamıştır. Farsça “dört parça” demek olan Çarpara’dan türemiş bir kelime olduğu anlaşılıyor. Rakkasların parmaklarına takarak ritim sağladıkları mãdenî veya ahşap iki çift küçük “çık-çık” olmaktadır. Çengi Çubuğu adıyla da anılan Çalpara, Batı Müziğinde kullanılan Kastanyet adlı çalgıyla aynı özelliktedir.

ØDef
Mãdenî küçük ziller takılmış deri gergili kasnaklı bir vurmalı sazdır. Batı Müziğinde karşılığı Tamburin olmaktadır. Birtakım eski deflerin 4 veya 8 köşeli olduğu anlaşılıyor.

ØDãire
Halka halka mãdenî küçük çıngıraklar takılmış deri kaplı yuvarlak ve büyükçe bir deftir. Özellikle çıngıraksız olanı Mazhar diye anılmaktadır 7. Batıda çıngıraklısına Simbalum, çıngıraksızına Timpanum denmektedir.

ØDavul
Zurna Büyük çapta, ancak kısa boyda silindirik bir yapıya sãhip deri gergili vurmalı çalgıdır. Anadolu’da kayışla boyunda taşınarak, eşliğinde bir yanına çomakla (tokmakla), diğer yanına çubukla (değnekle) vurularak çalınır. Kelime kökeni Tabl ile aynı olup, Mehterhãne çalgılarındandır. Çeşitli boylarıyla Batı Müziğindeki Kaba Davul’a ve Trampet’e mütekãbildir.

ØDünbelek
Birçok çeşidi vardır. Mısır’da îcãdedildiği söylenen ve dipdibe bitiştirilen iki üstü deri gergili çömlekten yapılan Çömlek Dünbeleği, Mekke’ye giden Mahmil alayınca çalınırmış. Bir de cam kasnaklı yapıldığı düşülünen Cam Dünbeleği zikrediliyor. Ayrıca, muhtemelen çıngıraklı olan Yemen Dünbeleği; çift olarak çalınan Mukarran Dünbeleği ve tãrifi meçhul Eyyûb DünbeleğiDarbuka ile eşanlamlı kullanılmaktadır.

ØKös
Mehteranda kullanmış olan, üstü kalın deri gergili pirinç kazanlardan yapılan meşhur vurmalı sazdır. Evliyã Çelebi’nin mizãhî bir üslupla “her biri hamam kubbesi kadardır” dediği bu ãlet, ucu keçe kaplı tokmaklarla çalınır. Batı Orkestralarında günümüzde kullanılan Timpani adlı vurmalı çalgı, kösten türemiş kabul edilmektedir.

ØKudüm
Hûşeng Şah tarafından îcãdedildiği söyleniyor. Çomak biçiminde değnekler (zahmeler) ile çalınan, küçük çapta ve farklı ebatlarda bir çift köstür. Hz. Muhammed ile Hz. Hatice’nin zifaf gecesinde ney ve rebab eşliğinde kullanıldığından dolayı, derviş tekkelerinden eksik olmamıştır deniliyor.

ØNakkãre
denir. Türk Çingeneler arasında Hãris-i Yemenî tarafından îcãdedildiği ve Arabistan kahvehãnelerinde çalındığı söylenmektedir. Mehteranın tanınmış bir vurmalı çalgısıdır. İki küçük değnekle çalınan, elle tutulur ölçüde ufak, üstü deri kaplamalı bir çift kâsedir. İki parçası da bitişik olduğunda ve sol elde tutulup veya boyna asılıp sağ elle ve tek değnekle çalındığında, Çifte NakkãreNağra diye tanınır.

ØTabl-ı Baz (Davlunbaz?)
Atların eyerlerine takılan veya elde tutulup kösele bir kayışla çalınan küçük köstür. Gürültü yaparak av hayvanlarını ürkütmekte, onları sakladıkları yerden çıkartmakta ve baz türü doğana avını yakalaması için yardımcı olmakta kullanıldığından dolayı bu ismi almıştır. Bir çeşidinin, 19. yüzyılda Tabl adı altında Mûsıkã-yı Hümãyûn bandosunda kullanıldığına rastlamaktayız.

ØZil
Evliyã Çelebi ismini vermiş, ancak tanımlamamıştır. Askerî Mûsîkîde ve Dervişlerin dînî ãyinlerinde kullanılan, birbirlerine vurularak çınlayan bakır, pirinç yãhut tunç malzemeden îmâledilmiş iki yassı yuvardan ibãret çalgı türüdür